Is dyslexie een schoolgerelateerde stoornis?

"Wat als het onderliggende probleem bij dyslexie eerder emotioneel is dan cognitief?"

Beste zusters,

Als je zoekt naar “oorzaken van dyslexie,” kom je vaak tegen dat het een probleem in de hersenen zou zijn, veroorzaakt door genetische verschillen. Maar als je het onderzoek goed bekijkt, blijkt dat de verklaringen over hersenverschillen en cognitieve tekorten vaak tegenstrijdig en slecht onderbouwd zijn. Een recente review concludeerde bijvoorbeeld dat er geen sterk bewijs is voor specifieke hersenafwijkingen die altijd bij dyslexie voorkomen, en dat veel resultaten uit hersenonderzoek zwak en onbetrouwbaar zijn.

Wat betreft cognitieve verklaringen: een gangbare hypothese is dat het kernprobleem ligt in het vermogen om klanken in taal te onderscheiden of hun volgorde te onthouden. Maar ook hier is het bewijs gemengd en niet overtuigend. Bovendien, zelfs als er verbindingen worden gevonden tussen hersen- of cognitieve kenmerken en dyslexie, bewijst dat nog geen verband. Net zoals spieren zich aanpassen aan training, kunnen hersenen veranderen door lezen zelf, waardoor bepaalde cognitieve vaardigheden verbeteren.

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982220301925

Dit bovenstaande artikel in Cognitive Sciences (2020) keek kritisch naar alle onderzoeken die hersenverschillen bij dyslexie bestuderen. De belangrijkste conclusie is eigenlijk, er is geen overtuigend bewijs dat mensen met dyslexie specifieke afwijkingen in de hersenen hebben.

Veel onderzoeken laten tegenstrijdige resultaten zien en zijn vaak gebaseerd op kleine groepen of methoden die niet altijd betrouwbaar zijn. Het idee dat dyslexie “in de hersenen zit” is dus niet goed onderbouwd.

Kortom, het idee dat dyslexie voortkomt uit een genetisch bepaalde hersenafwijking, blijft grotendeels speculatief. In de praktijk wordt dyslexie niet vastgesteld via hersenonderzoek en zelden door tests van basiscognitieve vaardigheden. Volgens de officiële diagnostische richtlijnen krijgen kinderen met een normale of bovengemiddelde intelligentie het label dyslexie wanneer zij, ondanks reguliere leeslessen, niet leren lezen. De impliciete veronderstelling is vaak dat er iets “mis” is met het kind, niet met het onderwijs.

Een alternatieve theorie: dyslexie als emotioneel probleem

Voordat ik verderga met mijn verhaal, wil ik jullie eerst voorstellen aan Peter Gray, want ik zal het in deze blogpost vaak over hem hebben.

Peter Gray is een Amerikaanse psycholoog en schrijver die zich verdiept in leren, spelen en onderwijs. Hij is vooral bekend om zijn onderzoek naar hoe kinderen het beste leren als ze zelf keuzes mogen maken en op hun eigen tempo kunnen ontdekken. Zijn boeken hebben mij persoonlijk enorm geïnspireerd en staan prominent in mijn boekenkast.

Voor mij hebben zijn ideeën het begin van thuisonderwijs echt gestabiliseerd. Ze gaven me het vertrouwen dat kinderen, als ze de ruimte krijgen en niet onder druk staan, vanzelf hun eigen manier van leren en lezen vinden. Dankzij Gray heb ik geleerd hoe belangrijk het is om leren leuk, rustig en op maat van het kind te maken.

Peter Graf heeft ook vastgesteld dat dyslexie voor een groot deel een emotioneel probleem kan zijn, veroorzaakt door de stress en angst die het standaard leesonderwijs kan oproepen. En hier sta ik ook achter als moeder. 

Observaties van kinderen die traditioneel onderwijs verlaten

Zijn interesse in deze theorie begon toen hij onderzoek deed naar afgestudeerden van Sudbury Valley School. Het is een Amerikaanse school die zich richt op zelfsturend leren en is bedoeld voor kinderen en jongeren van 4 tot 18 jaar. Een school zonder echt een "vaste curriculum" waar leerlingen hun eigen interesses volgen. Twee afgestudeerden vertelden dat zij op 15-jarige leeftijd niet konden lezen en een dyslexiediagnose hadden. Binnen enkele maanden nadat zij op Sudbury Valley waren begonnen, konden zij wel lezen.

Op de vraag waarom dit nu wel lukte, antwoordden beiden dat het kwam doordat de druk en angst eraf was: “Voor het eerst in mijn leven interesseerde het niemand of ik kon lezen.” Medewerkers van de Sudbury Valley School melden dat in de lange geschiedenis van de school nog nooit een leerling heeft gefaald in leren lezen; iedereen leert lezen, maar op verschillende leeftijden en zonder angst of druk.

Daarnaast hield hij (Peter gray) een enquête onder ouders van kinderen die op reguliere scholen de diagnose dyslexie hadden gekregen en vervolgens thuis of via zelfgestuurd onderwijs verder gingen. Tien ouders voldeden aan de criteria en deelden hun ervaringen. Opmerkelijk was dat alle kinderen leerden lezen zodra de druk wegviel of afnam. De verhalen zeggen dat de belemmering niet primair cognitief was, maar eigenlijk emotioneel.

Dyslexie: Een emotioneel probleem?

Volgens Peter Gray, psycholoog en auteur die veel schrijft over leren en onderwijs (en waar ik een paar boeken van heb thuis). Laat verhalen van ouders zien dat het echte probleem bij dyslexie vaak niet in het verstand of de hersenen zit, maar eigenlijk emoties is.  Kinderen die niet konden lezen op school, leerden vaak snel en goed lezen zodra ze niet meer onder druk stonden. Op school ervaren veel kinderen stress, schaamte en angst (zoals bij dit website) bij lezen, bijvoorbeeld doordat ze hardop moeten lezen voor de klas of negatieve reacties krijgen van leraren. Zodra die druk wegvalt, ontdekken ze dat ze wél kunnen lezen en vinden ze er plezier in.

Voorbeelden uit verhalen van ouders die Gray noemt:

• Een kind begon binnen zes weken thuis spontaan te lezen, terwijl het op school nooit wilde lezen.
• Een ander kind had “leestrauma” op school, maar werd een vloeiende lezer toen het zelf de tijd kreeg en niemand dwong hem aan.
• Sommige kinderen bouwden langzaam zelfvertrouwen op en konden uiteindelijk genieten van boeken, zelfs van moeilijkere teksten een verhalen. 

Vroege druk op jonge kinderen

Gray wijst ook op onderzoek waaruit blijkt dat te vroeg lezen problemen kan veroorzaken. En dat is ook zo, het is precies een wedstrijd geworden. Waar is de passie en liefde voor lezen gebleven zoals vroeger? De liefde voor Kennis, niet omdat het moest maar omdat onze kinderen het zelf wilde doen. Uit Liefde en nieuwsgierigheid. Kinderen in deze tijde die al op vierjarige leeftijd onder druk moeten leren lezen is gewoon waanzin. Onderzoekers constateren dat deze kinderen vake  later leerproblemen hadden en werden sneller gediagnosticeerd met dyslexie, andere leerstoornissen of angststoornissen. 

Wat dit betekent voor ons 

Bij mijn eigen zoontje zie ik duidelijk wat er gebeurt wanneer hij thuisonderwijs krijgt en de druk van school wegvalt. Onder constante druk, zoals op traditionele scholen of soms in andere onderwijs- of thuisonderwijsgroepen, kan een kind het gevoel krijgen dat het “achterloopt” of dat het niet goed genoeg is.

Thuis kan hij leren op zijn eigen tempo. Sommige kinderen herkennen letters al op éénjarige leeftijd, anderen pas rond drie jaar. Het mooie is dat ieder kind zijn eigen bloei en ritme heeft. Leren lezen gaat het beste in een sfeer van rust, interesse en plezier. Kennis en leesvaardigheid ontwikkelen zich het mooist zonder angst, schaamte of druk.

En daarom zegt Gray dyslexie ontstaat vaak door angst, stress en schaamte bij lezen, waardoor een kind een mentale blokkade ontwikkelt: “Ik kan dit niet.” Deze blokkade verdwijnt meestal wanneer het kind in een rustige, drukvrije omgeving leert lezen, met plezier en interesse als leidraad met iemand die in hem of haar gelooft.